Choroby układu krążenia są poważnym problemem współczesnej medycyny. Ich rozwój jest w znacznym stopniu związany z nieprawidłowym stylem życia i innymi czynnikami, które można zmienić.
Do czynników oddziałujących na pojawienie się chorób układu krwionośnego należą:
Styl życia
Prawidłowy styl życia odpowiada w ponad 50% za utrzymanie prawidłowej kondycji zdrowotnej. Oznacza to wiec, że w największym stopniu o naszym stanie decydujemy my sami. Ma na to wpływ wiele nawyków, zachowań i postaw służących ochronie i poprawie kondycji organizmu. Należą do nich:
Dieta
Najważniejszym elementem zdrowego stylu życia jest odpowiednio zbilansowana dieta. Jej celem jest utrzymanie wskaźnika masy ciała (BMI) między 20 – 24,99 kg/m2 oraz prawidłowego profilu lipidowego. Złe nawyki żywieniowe przyczyniają się miedzy innymi do chorób układu sercowo-naczyniowego. Odpowiednio skomponowana dieta obejmuje spożywanie owoców i warzyw, produktów pełnoziarnistych, chudego mięsa, ryb oraz roślin strączkowych. Ogranicza natomiast spożycie soli, cukru i nasyconych kwasów tłuszczowych.
W Polsce borykamy się z konsekwencjami nieodpowiednich nawyków żywieniowych. Przyczyną tego jest dieta oparta na produktach zawierających tłuszcze nasycone. Badania NATPOL 2011 dotyczące spożywania tych związków mówią, że energia z nich pochodząca powinna wynosić poniżej 10%, natomiast w Polsce norma ta jest przekroczona i wynosi około 13,5% zapotrzebowania kalorycznego. Taka sytuacja sprzyja wzrostowi cholesterolu w surowicy, co w konsekwencji prowadzi do miażdżycy. Dodatkowym problemem jest spożywanie zbyt dużej ilości soli kuchennej. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia maksymalna dzienna dawka soli dla dorosłej osoby wynosi 5 g (jedna płaska łyżeczka od herbaty). Tymczasem w Polsce norma ta przekraczana jest trzykrotnie. Podwyższenie spożycia NaCl nawet o 2 g dziennie przyczynia się do wzrostu ryzyka udarów mózgu o 23%, a zawałów mięśnia sercowego o 17%. Owoce i warzywa są ważnym składnikiem zdrowej diety. Są one bogatym źródłem związków o właściwościach antyoksydacyjnych takich, jak polifenole, tokoferole, czy witaminy A i C. Ale również karotenoidy, glutation, selen i inne. Przeciwutleniacze reagują bezpośrednio z reaktywnymi formami tlenu lub pośrednimi produktami reakcji oksydoredukcji, zapobiegając powstawaniu wolnych rodników. Według rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia należy spożyć minimum 400 g dziennie owoców i warzyw bogatych w antyoksydanty. Redukuje to ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, poprawia stan zdrowia oraz gwarantuje dłuższe życie. Dzienne spożycie świeżych owoców i warzyw w Polsce (z wyjątkiem ziemniaków i soków) nie przekracza 250 g. Sposób żywienia dla zachowania zdrowia nie budzi najmniejszych wątpliwości. Jego znaczenie ma odzwierciedlenie w rekomendacjach czołowych towarzystw, m.in. American Heart Association czy Polskie Towarzystwo Kardiologiczne. Podstawą tych zaleceń jest teza mówiąca o tym, że w prewencji chorób układu krążenia żadna terapia i suplementacja nie zastąpi racjonalnego żywienia oraz zdrowego stylu życia w zapobieganiu chorobom układu krążenia.
Otyłość i nadwaga
Otyłość i nadwaga nie są jedynie problemem estetycznym, ale przede wszystkim zdrowotnym. Prowadzą one m. in. do cukrzycy, zwyrodnienia kręgosłupa, czy chorób układu krążenia. Nadmiar tkanki tłuszczowej przyczynia się do poważnego zagrożenia dla zdrowia człowieka. Wzrost wagi ciała powoduje podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi. Osoby otyłe mają je podwyższone trzy razy częściej. Nadwaga przyczynia się do wzrostu ryzyka wystąpienia miażdżycy, gdyż tłuszcz szybciej odkłada się w ścianach tętnic.
Aktywność fizyczna
Podstawą zdrowego stylu życia jest aktywność fizyczna. Są to nie tylko ćwiczenia i uprawianie sportu, ale także wykonywanie codziennych czynności, takich jak spacerowanie czy jazda na rowerze. Regularna aktywność fizyczna pozwala utrzymać szczupłą sylwetkę oraz zwiększa odporność organizmu. Opóźnia ona także wpływ wieku na występowanie zdarzeń sercowo-naczyniowych. Wykazano, że odpowiednią sprawność można utrzymać gdy wykonuje się ćwiczenia fizyczne co najmniej przez 30 min każdego dnia. Siedzący tryb życia prowadzi do rozwoju wielu chorób, w tym: schorzeń kręgosłupa, otyłości, nadwagi, a co za tym idzie żylaków, zawału, a także zaburzeń krążenia krwi. Podwaja on również ryzyko przedwczesnego zgonu. Badania opublikowane przez British Journal of Sports Medicine wykazały, że godzina spędzona w pozycji siedzącej przed telewizorem kosztuje nas 21,8 min życia.
Używki
Stosowanie używek, tj. palenie tytoniu i picie alkoholu, wpływa negatywnie na zdrowie, zwiększając zachorowalność i śmiertelność, ze względu na zwiększenie skłonności do chorób układu krążenia. Tytoń w każdej formie jest szkodliwy, zarówno w postaci papierosów, cygar, fajek lub tytoniu do żucia. Niebezpieczne jest również wdychanie dymu tytoniowego. W skład dymu papierosowego wchodzi ponad 4 tysiące związków toksycznych. Najbardziej odpowiedzialne za rozwój chorób układu krążenia są nikotyna, tlenek węgla, wolne rodniki tlenowe i cytokiny prozapalne. Minutę po inhalacji dymem papierosowym dochodzi do przyspieszenia akcji serca. Spowodowane jest to działaniem nikotyny, wpływającej na produkcje adrenaliny. Dochodzi do zwiększenia ciśnienia tętniczego przez co ryzyko chorób sercowo-naczyniowych jest wyższe. Niekorzystnym składnikiem jest również tlenek węgla, który dużo łatwiej łączy się z hemoglobiną powodując zmniejszenie zawartości tlenu we krwi. Przyczynia się to do deficytu tlenu w komórkach, a nawet obumierania organów. Palenie papierosów wpływa również na zaburzenia gospodarki lipidowej poprzez zmniejszenie frakcji cholesterolu HDL w stosunku do LDL. Wolne rodniki tlenowe przyczyniają się do utleniania cholesterolu LDL, a to wraz z cytokinami prozapalnymi doprowadza do uszkodzenia śródbłonka naczyń i rozwoju miażdżycy. Badania przeprowadzone przez Uniwersytet w Bristolu wykazały, że przeciętny palacz żyje 10 lat krócej niż osoba niepaląca, a każdy papieros kosztuje 11 minut życia. Spożywanie alkoholu również negatywnie wpływa na serce i układ krążenia. Udowodniono, że wypicie dużej ilości alkoholu w krótkim czasie, np. podczas weekendu, zwiększa narażenie na wystąpienie chorób serca. Natomiast u osób, które wypijają go po trochu codziennie, ryzyko to jest mniejsze. Nie bez znaczenia jest również rodzaj alkoholu. Wino jest mniej szkodliwe dla serca niż piwo i wódka.
Sen
Ważnym elementem zdrowego stylu życia jest sen. Osoby, które śpią 6 – 8 godzin na dobę rzadziej chorują zarówno na schorzenia układu sercowo–naczyniowego, jak i nerwowego (depresja i nerwica). Brak snu objawia się głównie zmianami ciśnienia tętniczego, jest ono wyższe szczególnie w godzinach porannych. Wpływa to na kondycję serca i naczyń krwionośnych. Zagrożone są osoby, których sen trwa krócej niż pięć godzin na dobę. U nich ryzyko choroby wieńcowej jest dwukrotnie wyższe, a nadciśnienia aż 500 razy większe niż u osób śpiących normalnie. Nie należy wiec skracać czasu przeznaczonego na sen.
Stres
W obecnych czasach stres stał się nieodłącznym elementem życia. Związany jest z rywalizacją o miejsca pracy, nadmiarem obowiązków, niewłaściwym wypoczynkiem oraz ciągłą presją czasu. Zwiększone natężenie stresu odgrywa istotną rolę w rozwoju chorób układu krążenia. W jego wyniku dochodzi do zwiększenia stężenia hormonów adrenaliny i kortyzolu we krwi, co powoduje nadciśnienie tętnicze. Stres przyczynia się również do zwiększonego wydzielania cytokin prozapalnych i wpływa na zaburzenia gospodarki lipidowej, co przyczynia się do powstania miażdżycy. Znany jest również związek nagłego stresu z wystąpieniem zawału mięśnia sercowego czy nagłego zgonu sercowego. Ważne jest wiec umiejętne radzenie sobie ze zdenerwowaniem, przy wykorzystaniu odpowiednich technik i strategii. Pomocne są także odpoczynek, hobby czy spotkania z bliskimi.
Nadciśnienie tętnicze
Ciśnienie tętnicze krwi jest to siła z jaką krew naciska na ściany tętnic. Wartość ciśnienia zmienia się stale, ponieważ podlega ono wielu czynnikom, takim jak aktywność fizyczna, pogoda i stres. Zaniepokoić powinno nas ciśnienie skurczowe równe lub wyższe od 140 mm Hg i/lub rozkurczowe równe lub wyższe od 90 mm Hg (140/90 mmHg). Prawidłowe ciśnienie tętnicze powinno wynosić 120/80 mmHg. Pozwala ono na odpowiednie funkcjonowanie wszystkich narządów. Wysokie ciśnienie tętnicze krwi zwykle nie daje specyficznych objawów. Zaniepokoić powinno jednak uczucie ciągłego zmęczenia, nagłe krwawienia z nosa, a także ból z tyłu głowy, któremu towarzyszyć może sztywność karku i szyi. Dodatkowo można zaobserwować zawroty głowy czy zaburzenia widzenia. Wysokie ciśnienie krwi jest jedną z największych przyczyn nagłego udaru mózgu lub zawału mięśnia sercowego. Bardzo ważna jest wiec kontrola ciśnienia. Jeśli jest ono na poziomie 140/90 mmHg to znak, że należy zmienić styl życia, wprowadzić zdrową dietę, zwiększyć aktywność fizyczną. Jeśli to nie przyniesie efektu i cieśnienie się nie zmniejszy należy zastosować leki je kontrolujące, m.in. inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery kanału wapniowego, beta-blokery, leki moczopędne alfa1-blokery czy blokery receptora angiotensynowgo.
Zaburzenia gospodarki lipidowej
Zaburzenia gospodarki lipidowej to nieprawidłowa ilość trójglicerydów oraz cholesterolu we krwi. Zmiany te związane są z wystąpieniem podwyższonego stężenia: cholesterolu całkowitego (większego od 190 mg/dl), cholesterolu frakcji lipoprotein o niskiej gęstości LDL – tzw. zły cholesterol (większego od 115 mg/dl), triglicerydów (większego od 150 mg/dl) oraz niskiego stężenia cholesterolu frakcji lipoprotein o wysokiej gęstości HDL – tzw. dobry cholesterol (mniejszego od 46 mg/dl u kobiet i 40 mg/dl u mężczyzn). Ważne w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych jest wiec kontrolowanie lipidogramu, czyli analiza substancji tłuszczowych we krwi. U osób z zaburzeniami lipidowymi istnieje większe prawdopodobieństwo pojawienia się miażdżycy, która skutkuje występowaniem zawałów mięśnia sercowego i udarów niedokrwiennych mózgu. Można temu zapobiec poprzez wprowadzenie zdrowego stylu życia. Wyjątkowo ważna jest odpowiednia dieta oraz zwiększenie aktywności fizycznej, a gdy to nie pomoże, leczenie farmakologiczne, np. statynami czy fibratami.
Cukrzyca
Wysoki poziom glukozy we krwi (hiperglikemia) wpływa negatywnie na układ krążenia, doprowadzając m.in. do choroby niedokrwiennej serca, udarów mózgu, miażdżycy i nadciśnienia tętniczego oraz na układ nerwowy, przyczyniając się do neuropatii. Należy wiec dbać o utrzymanie prawidłowego stężenia tego cukru we krwi poprzez zdrowy styl życia, a przede wszystkim stosowanie odpowiedniej diety i aktywność fizyczną. Ważne jest również kontrolowanie poziomu glukozy we krwi (glikemii), nie tylko przez diabetyków, ale również przez osoby zdrowe. Badanie wykrywające cukrzycę wykonywane jest na czczo i polega ono na pobraniu krwi z żyły łokciowej. Wynik pozytywny badania na cukrzycę to stężenie powyżej 126 mg/dL. Choroby sercowo–naczyniowe odpowiedzialne są za blisko 70% zgonów wśród diabetyków. W związku z tym, w momencie zdiagnozowania cukrzycy, powinni być oni traktowani jako pacjenci kardiologiczni. Nawet nieznacznie podwyższony poziom cukru we krwi wpływa negatywnie na naczynia krwionośne i przyspiesza również procesy miażdżycowe.
Należy pamiętać, że nie tylko leczenie chorób układu krążenia, ale przede wszystkim zapobieganie ich wystąpieniu, jest ważne w prawidłowym funkcjonowaniu układu krwionośnego. Zastosowanie się do powyższych zasad zdrowego stylu życia, a także wdrożenie leczenia w chorobach, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i w zaburzeniu gospodarki lipidowej może znacząco obniżyć występowanie tych schorzeń w populacji.
